Kinh nghiệm của Nhật Bản
Trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, Nhật Bản lựa chọn phát triển các ngành, sản phẩm chủ lực chế biến sâu, hướng về xuất khẩu, thích hợp với nhu cầu thị trường thế giới và lợi thế so sánh của Nhật Bản: Thoạt đầu, nhật lựa chọn các ngành sợi tổng hợp, hóa dầu, luyện thép và điện tử rồi chuyển dần trọng tâm sang các ngành cơ khí chế tạo ô tô, máy móc, thiết bị điện tử sinh hoạt và rô bốt.
Đồng thời với việc lựa chọn phát triển các ngành chủ lực, chuyển dịch cơ cấu vĩ mô và vi mô diễn ra như sau: Chính phủ Nhật giữ vai trò quan trọng trong khơi thông thị trường quốc tế bằng các hiệp định liên Chính phủ và cấp các khoản ODA cho các nước tiềm năng, tăng cường cung cấp thông tin thị trường, giảm dần sự kiểm soát, can thiệp trực tiếp của Chính phủ, đồng thời đã sử dụng các chính sách hỗ trợ sau:
– Nâng cao năng lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp và sản phẩm xuất khẩu: Chính phủ tích cực chỉ đạo các ngân hàng cấp ưu đãi thuế, tín dụng cho doanh nghiệp, giảm dần liều lượng ưu đãi để sớm đặt các doanh nghiệp Nhật Bản trong sự cạnh tranh thị trường đầy đủ, lành mạnh hơn; khuyến khích doanh nghiệp nhập khẩu và nội địa hoá công nghệ nước ngoài; dàn xếp “dỡ bỏ” các doanh nghiệp yếu kém, kết nối các xí nghiệp lại thành những công ty lớn và các tập đoàn doanh nghiệp để đủ sức đối phó với các công ty đa quốc gia của nước ngoài trên ở thị trường trong và ngoài nước.
– Xúc tiến thương mại, đặc biệt là xúc tiến xuất khẩu cả ở cấp Chính phủ lẫn doanh nghiệp. Từ những năm 50, cùng với việc Nhà nước bãi bỏ độc quyền ngoại thương, cơ sở pháp lý cho các hoạt động xúc tiến thương mại, nhất là xúc tiến xuất khẩu, đã được nhanh chóng hoàn chỉnh với việc liên tiếp thông qua các luật kiểm soát ngoại thương (1949); Luật bảo hiểm tín dụng xuất khẩu (1950); Luật thuế đặc biệt (1953); Luật mẫu mã hàng
xuất khẩu (1958). Một loạt các tổ chức xúc tiến xuất khẩu đã được thành lập cho các mục tiêu này như: Ngân hàng xuất khẩu Nhật Bản (1950), Viện nghiên cứu ngoại thương (1951) và Hội chợ, triển lãm quốc tế (1952) và đến năm 1958 là Tổ chức xúc tiến thương mại Nhật Bản – JETRO. Điều đó cho thấy vai trò tích cực của Chính phủ và quan hệ chặt chẽ giữa các hoạt động nghiên cứu – phát triển khoa học – công nghệ và nghiên cứu tiếp thị – xúc tiến thương mại.
Hoạt động quản lý Nhà nước về xúc tiến thương mại, do Cục xúc tiến thương mại (thuộc Bộ Công nghiệp và Thương mại), các chức năng quản lý Nhà nước về thương mại bao gồm định hướng chiến lược và kế hoạch, hướng dẫn và kiểm soát.
Ngoài ra, để xúc tiến thương mại – xuất khẩu, Nhật còn cho phép thành lập các cơ quan phi Chính phủ được phân chia thành 2 nhóm lớn:
+ Nhóm một, gồm liên minh các doanh nghiệp và các tổ chức kinh tế Nhật Bản, hoạt động phi lợi nhuận trên cơ sở hội phí của các thành viên, có quy mô lớn, hoạt động của chúng mang tính trung gian, vừa vận động hành lang cho Chính phủ, vừa đấu tranh gây ảnh hưởng với Chính phủ trong việc định hướng chính sách nhằm bảo vệ quyền lợi cho các doanh nghiệp.
+ Nhóm hai, gồm các phòng thương mại và công nghiệp các hiệp hội ngành, hoạt động thiên về mang tính dịch vụ trên cơ sở hội phí và lệ phí dịch vụ, chủ yếu đại diện cho quyền lợi của các doanh nghiệp.
Chức năng xúc tiến thương mại còn được lồng ghép trong hoạt động của Bộ ngoại giao và nhiều Bộ, ngành Chính phủ khác: JICA, JAIDO, OCSIDI.
Về nguyên tắc, tất cả các cơ quan xúc tiến thương mại của Chính phủ Nhật Bản là cơ quan phi lợi nhuận, được xếp vào nhóm các cơ quan sự nghiệp phúc lợi công cộng, trực thuộc Chính phủ và không phải là bộ máy quản lý. Chúng có mạng lưới toả rộng khắp trong và ngoài nước. Các cơ quan này nhận tài trợ từ nhiều nguồn vốn khác nhau, gồm nguồn ngân sách Nhà nước tập trung được cấp trực tiếp và nguồn thu khác.
– Thành lập các hiệp hội và tổ chức hỗ trợ toàn diện các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Tín dụng và bảo lãnh tín dụng tư vấn, tạo “thị trường ngách” cho doanh nghiệp, đổi mới giáo dục nhận thức và đào tạo tay nghề cho công nhân, tạo cơ hội phát triển những ngành công nghệ mới; linh hoạt hoá thị trường lao động.
Từ giữa những năm 80, nhất là trong thập kỷ 90 trở lại đây, Nhật Bản xúc tiến mạnh quá trình hội nhập kinh tế quốc tế theo cách:
– Mở cửa toàn diện hơn hầu hết các lĩnh vực hàng hoá, lao động, tài chính, xây dựng và đầu tư, cải thiện môi trường pháp lý văn hoá và kinh doanh của mình phù hợp với cam kết, tiêu chuẩn và thông lệ quốc tế. – Tăng cường đầu tư trực tiếp ra nước ngoài để lập cơ sở sản xuất nhằm cung cấp cho thị trường tại chỗ, xuất khẩu sang nước thứ ba hoặc tái xuất vào Nhật Bản. Tham gia sâu rộng hơn vào các vấn đề quốc tế, thể hiện và đáp ứng trách nhiệm chia sẻ nghĩa vụ quốc tế trong các vấn đề toàn cầu, trước hết là các vấn đề khu vực Châu á – sân sau của Nhật Bản.
